نیم‎نگاهی بر صنایع‌ دستی از سکه افتاده‌

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بسیج سازندگی استان همدان،‌ وقتی پای هنر به میان می‌آید بیشتر هنر هفتگانه به اذهان خطور می‌کند اما هنرهایی وجود دارد که دست بشریت در آن دخیل است و امروز برای خود تبدیل به صنعتی شده است.

در زمان‌های گذشته همدان دارای مشاغلی با استادکاران ماهر بود که هر یک از حرفه‌های یاد شده حرف اول را می‌زدند اما به واقع آنها گمنام زیستند و گمنام مردند، امروزه در هیچ کجای بازار همدان یاد و نامی از آنها نیست.

همدان از دیرباز جایگاه هنرمندان و صنعتگرانی بوده که آثار بی‌نظیر و منحصر به فرد و برجسته‎ای را بر جای گذاشته‌اند و بر این اساس جزء بهترین‌های داخل و خارج از کشور شناخته شده‌اند.

چرم و انواع مصنوعات چرمی، مرواربافی، سفالگری، میناکاری روی سفال، ترمه‌دوزی، قاب‌‌سازی، مبل و منبت، طلاکوبی روی شیشه، گلیم‌‌بافی، فرش‌بافی، سبدبافی، منبت‌کاری، حلبی‌سازی و سنگ‌تراشی از جمله صنایع دستی استان است که هنرمندان با دستان توانمند خود به خلق آنها می‌پردازند.

دیگر هنرمندان با اهتمام در این زمینه به استادان چیره‌دستی تبدیل شده و آثار منحصر به فردی از خود خلق می‌کنند که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.

صنایع‌دستی جدا از ویژگی‌‌های هنری‌اش، می‌تواند عامل بسیار مهمی در جذب گردشگر و توریسم به استان باشد و از سوی دیگر منبع درآمد و اشتغالزایی برای صنعتگران هنرمند؛

اما با گذشت زمان و رفع برخی از نیازهای افراد در زندگی روزمره، رشته‌هایی از صنایع‌دستی حذف شد هر چند آن رشته‌ها نشانی از فرهنگ و آئین این مرز و بوم داشته و با وجود اینکه حذف شده، شاید احیای آن به فرهنگ این مردم نیز کمک کند.

پالان‌دوزی، مسگری، چلنگری، موتابی، حلبی‌سازی، چاقوسازی، قفل‌سازی و ... از جمله رشته‌هایی است که دیگر رونق گذشته را ندارند و هنر هنرمندان این رشته‌ها رو به فراموشی می‌رود.

چلنگری، آهنگری به سبک محلی است که در آن اشیای سبک‌ وزنی مانند میخ‌طویله، میخ سرکج، نیم‌ذرع بزازی، انبر و سیخ و سه‌پایه‌ آهنی، زنجیر و سیخانک، منقل آهنی، چفت‌ و‌ ریزه، تملیک، اسکنه، مقار، جوالدوز و امثال این‌ها ساخته می‌شود.

چلنگرها معمولاً تنها و بدون شاگرد کار می‌کردند و نیازهای آن دوران از جمله ساخت نعل که در گذشته بسیار کاربرد داشت، را فراهم می‌کردند.

حلبی‌سازی یکی دیگر از رشته‌های صنایع‌دستی است که از گذشته کاربرد زیادی در زندگی مردم داشت و بسیاری از نیازهای آنها از این صنعت تأمین می‌شد.

در گذشته حلبی‎سازی طرفداران زیادی در استان داشت و وسایل متعددی از آن ساخته می‌شد که با گذشت زمان این هنر در استان از رونق افتاد.

فانوس، ناودان، گهواره، اسپندان، کباب پز، سیخ کباب و بخاری، بوق حمام، آبخوری حمام، بادکش حجامت‌گر حمام، گلاب‎پاش، قیف نفت و بنزین، سماور، آبپاش، کیف مدرسه، چراغ نفتی، قلیان، قیچی، بخاری هیزمی، آفتابه لگن و چراغ دیوارکوب از جمله وسایلی است که در قالب حلبی‌سازی ساخته می‌شد.

پالان‎دوزی از دیگر شغل‌هایی بود که در گذشته نیاز مردمان شهر و روستا را تأمین می‎کرد و رد پای آن در هر نقطه از ایران وجود داشت؛ این شغل با هدف ساخت پالان برای اسب، قاطر یا الاغ فعالیت می‎کرد.

راسته بازار مسگرهای همدان از دیگر نقاطی است که با ورود به آن زردی ظروف مسی چشم را به خود خیره کرده و صدای کوفتن چکش، افراد را از ورود به این مرکز مطلع می‌کند.

استفاده از ظروف مسی در دوران‌ قدیم رواج و رونق خاصی داشت و بیشتر به عنوان جهیزیه برای نوعروس‌ها استفاده می‌شد که امروز به علت گرانی و سمت و سوی مردم برای استفاده از ظروف روی، تفلون و چینی کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همچنین رشته‌هایی از صنایع‌دستی در آن دوران وجود داشت که علاوه بر رونق بخش اقتصادی در زندگی مردم کاربرد داشته و نبود آن بخشی از زندگی را مختل می‌کرد اما امروز دیگر علاوه بر اینکه این صنعت منسوخ شده یا در حال از بین رفتن است، کاربردی نداشته و سودی نیز برای صنعتگران این حرفه نخواهد داشت.

در حال حاضر صنعتگران و هنرمندان چندانی در رشته‌های منسوخ شده فعالیت ندارند زیرا برخی از این رشته‌ها دیگر جایگاه واقعی خود را نداشته و کم کم از میان مردمان این روزگار رخت برمی‌بندند.

روستاها و شهرهای همدان هر کدام در یکی از هنرهای اصیل این دیار مشغول به فعالیت هستند و برخی از آنها آثار هنری خود را به سایر نقاط کشور و جهان نیز صادر می‌کنند اما بسیاری از این هنرها با ورود تکنولوژی به زندگی روزمره مردم دیگر از سکه افتاده و بازاری ندارند.

معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی همدان در این باره با بیان اینکه برخی از رشته‌های صنایع‌دستی دیگر کاربرد اصلی خود را در بین مردم ندارند، اظهار کرد: با توجه به اینکه این رشته‌ها در گذشته رفع نیاز مردم را بر عهده داشت اما امروز با تکنولوژی‌های روز، دیگر از رونق افتاده‌اند.

علیرضا قاسمی ادامه داد: رشته‌هایی چون چلنگری، حلبی‌سازی، پالان‌دوزی، قفل‌سازی، چاقوسازی و... در گذشته از نیازهای روز مردم به شمار می‌رفت اما در زندگی کنونی کاربردی ندارد.

وی با تأکید بر اینکه میراث فرهنگی به دنبال حفظ جایگاه برخی رشته‌های صنایع‌دستی است، تصریح کرد: علاوه بر ثبت هنرهای منسوخ در فهرست آثار ملی باید برخی از آن رشته‌ها که جنبه هنری دارد همچنان حفظ شود.

معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان با بیان اینکه هنوز هنرمندانی حتی برای دل خود هم که شده در این رشته‌ها مشغول به کار هستند، بیان کرد: میراث فرهنگی می‌تواند با مستندسازی از آثار منسوخ شده این هنرها را برای آیندگان حفظ کند.

وی خاطر نشان کرد: چاپ کتاب رشته‌های صنایع‌دستی در شناسایی این رشته‌ها و ثبت و آموزش آنها برای معرفی بسیار قابل توجه است.

معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان اضافه کرد: تاکنون 14 رشته صنایع‌دستی از جمله چاقوسازی، چلنگری، پالان‌دوزی، قفل سازی و... ثبت ملی شده است.

وی با اشاره به اینکه 155 رشته صنایع‌دستی در سطح استان همدان شناسایی شده است، گفت: برخی از این رشته‌ها منسوخ شده اما برخی هنوز رونق گذشته خود را دارد و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

امروز که دیگر صنایع‌دستی نای رقابت با دنیای تکنولوژی را ندارد، باید برای ماندگاری هنرهای اصیل و صنایع‌دستی فاخر هر شهر و دیاری تلاش کرد تا روزگاری با ورق زدن خاطرات گذشته پی به اصالت فرهنگ نسل‌های گذشته برد.